محمد عزت دروزه یکی از مفسران معاصر است که قرآن کرمی را برحسب ترتیب نزول، تفسیرکرده است. التفسیر الحدیث از جمله تفاسیر اجتهادی - عقلانی به شماره می آید که مولف بر پایه منابع و مصادر و بیشتر با تکیه بر سیاق و توجه به نظم آیات و دقت درنکات و دقایق نحوی و بیانی و به خصوص توجه به مقتضیات نزول و ... به تفسیر آیات پرداخته است. مفسر دریک نگاه کلی، سوره ها را به دوبخش کلی - مکی و مدنی - تقسیم می کند و پس از آن، براساس روش اجتهادی خود از روایات در تفسیر بهره می گیرد. این تفسیر، نخستین تفسیری است که بر این سبک نگارش یافته است. این نوشتار به بررسی این تفسیر و تحلیل شیوه تفسیری آن پرداخته است.

چکیده فارسی: قرآن کریم در آیات مختلف از لزوم پرداخت زکات سخن گفته است. قرآن پژوهان، پیرامون فریضه زکات آثار زیادی را به نگارش درآورده اند و به جوانب مختلف آن توجه نموده اند اما تاکنون کوشش چندانی در جهت بررسی آیات زکات به صورت تنزیلی صورت نگرفته است، در حالی که این آیات در یک بستر تاریخی نازل شده اند و تدبر در آن ها مطابق با ترتیب نزول و با توجه به حوادث و مخاطبان عصر نزول، می تواند افق های جدیدی را پیش روی مفسر بگشاید. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا چینش آیات زکات طبق روایات معتبر ترتیب نزول مشخص گردد و با مقارنه آن ها و بررسی فضای نزول، مسیر طی شده در جهت تشریع زکات کشف شود. با بررسی این آیات مشخص گردید که ابعاد گوناگون حکم زکات در قرآن به صورت برنامه ریزی شده و با توجه به شرایط نزول روشن شده است. چکیده عربی: أمر القرآن الکریم فی آیات مختلفة بلزوم دفع الزکاة. کتب الباحثون القرآنیون الکثیر من المؤلفات حول فریضة الزکاة، ونظروا فیها من مختلف جوانبها، ولکن الی الآن لم تبذل جهود کثیرة للنظر فی آیات الزکاة تبعاً لتاریخ نزولها، فی حین أن هذه الآیات قد نزلت فی سیاق واحد. ولا شک فی أن التدبر فیها وفقاً لترتیب نزولها وفی ضوء حوادث وشخوص عصر النزول، یمکن أن یفتح آفاق جدیدة أمام المفسرین. فی هذا البحث ینصب الاهتمام علی ترتیب آیات الزکاة طبقاً للروایات المعتبرة لتاریخ نزولها، مع اجراء مقارنة فی ما بینها والنظر فی أجواء نزولها، للکشف عن مراحل تشریع الزکاة. اتّضح من خلال التدبر فی هذه الآیات أن الجوانب المختلفة لحکم الزکاة قد نزلت فی القرآن الکریم بشکل مبرمج وتبعاً لظروف النزول.

0

چکیده فارسی: تفسیر عصری از مهم ترین رویکردهای تفسیری است که خاستگاه آن، ارایه پیام های قرآن متناسب با مقتضیات زمان و نیازهای روز است. یکی از مسایلی که پرداختن به آن لازم و ضروری به نظر می رسد، بررسی مختصات آن در قالب های مختلف تفسیری است. بررسی مختصات تفسیر عصری در یک قالب خاص یا تفاسیر یک دوره زمانی مشخص، همچنان که می تواند در زمینه شناخت ماهیت این رویکرد مفید واقع شود، برای آگاهی از جایگاه، نقش و تاثیرگذاری این رویکرد در آن قالب تفسیری نیز موثر می باشد. علی رغم اهمیت پرداختن به این مسیله و جایگاه مهم این رویکرد در عرصه تفسیر به ویژه تفسیر معاصر، این مسیله تا کنون مورد توجه قرار نگرفته و به آن پرداخته نشده است. از این منظر، در این پژوهش تلاش شده است با کنکاش در تفاسیر ترتیبی معاصر، این پرسش مورد بررسی قرار گیرد که: تفسیر عصری در تفاسیر ترتیبی معاصر از چه مختصاتی برخوردار است؟ بر اساس یافته های پژوهش که با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی و مطالعه منابع تفسیری معاصر انجام گرفته است، تفسیر عصری رویکردی است که در آن، مفسر می کوشد متناسب با نیازها، شرایط و مقتضیات زمانی عصر خود به تفسیر قرآن بپردازد، از این رو در دوره معاصر، انگیزه ها، دانش ها و تخصص مفسران، مقتضیات و نیازهای زمانی، تحولات و دگرگونی های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و مسایل و جدال های فکری این دوره، سبب ظهور صبغه ای خاص از تفسیر عصری در تفاسیر ترتیبی شده است که از ویژگی ها و مختصاتی همچون: تاکید بر وحدت موضوعی آیات هر سوره، منظومه سازی آیات، توسعه مصداقی آیات، پاسخ گویی به مسایل و شبهات نوپدید و توجه به اقناع مخاطب برخوردار است. چکیده عربی: یعتبر التفسیر المعاصر من أهمّ المناهج التفسیریّة، حیث نشأ من تقدیم رسائل القرآن بما یتناسب مع متطلّبات العصر والاحتیاجات المعاصرة. من القضایا التی یبدو من الضروریّ معالجتها والتطرّق إلیها هی دراسة خصائصه بأشکال تفسیریّة مختلفة، إنّ دراسة خصائص التفسیر المعاصر فی قالب خاصّ أو فی قالب تفاسیر فترة زمنیّة محدّدة، یمکن أن یکون مفیدًا فی فهم طبیعة هذا المنهج. کما یمکن أن یکون مؤثّرًا فی معرفة مکانة هذا المنهج ودوره وتأثیره. علی الرغم من أهمّیّة التطرّق إلی هذا الموضوع والمکانة الهامّة لهذا المنهج فی مجال التفسیر، وخاصّة التفسیر المعاصر، إلّا أنّ هذه المسألة لم یتمّ النظر فیها ولا حتّی معالجتها إلی الآن. من هذا المنطلق تمّ السعی فی هذه المقالة ومن خلال البحث فی التفاسیر الترتیبیّة المعاصرة، الإجابة علی هذا السؤال: ما هی خصائص التفسیر المعاصر فی التفاسیر الترتیبیّة المعاصرة؟ بحسب نتائج البحث الذی تمّ إجراؤه باستخدام منهج تحلیل المحتوی النوعیّ ودراسة المصادر التفسیریّة المعاصرة، فإنّ التفسیر المعاصر هو نهج یحاول فیه المفسّر تفسیر القرآن بما یتناسب مع احتیاجات وشروط ومتطلّبات عصره. ومن هنا وفی الفترة المعاصرة تسبّبت الدوافع والعلوم وتخصّص المفسّرین، ومتطلّبات العصر واحتیاجاته، والتغیّرات الاجتماعیّة والسیاسیّة والثقافیّة والقضایا والمناقشات الفکریّة فی هذه الفترة، إلی ظهور طابع خاصّ من التفسیر العصریّ فی التفاسیر الترتیبیّة، حیث تتمتّع بمیزات وخصائص مثل: التأکید علی وحدة موضوع الآیات لکلّ سورة، تنظیم الآیات، تطویر مصادیق الآیات، الإجابة علی القضایا والشبهات حدیثة الظهور والاهتمام بإقناع الجمهور.

سورة التغابن  تقدم الحدیث عن البسملة.-1 إن تنزیه الکون لله ودلالته علیه وعلی صفاته الحسنی إجمالاً حقیقة وجدانیة یؤکد علیها القرآن مراراً فله الملک الحقیقی وله الحمد الخالص وله القدرة المطلقة.-2 إنه خالق البشریة والرحیم بها والمشرع لها بطبیعة الحال ما یصلحها ویحقق لها هدف خلقتها، وتبقی حرة فی اختیار طریق الکفر أو طریق الإیمان، وحینئذ فعین الرقابة الإلهیة خبیرة بما یعمل الفریقان.3- من حقائق التصور الإسلامی الکبری أن الکون خلق بالحق، وله هدف ثابت، کما أن من هذه الحقائق أن کل شیء وضع فی محله وبأسمی حالة ومن ذلک الإنسان إذ هو یمتلک أحسن صورة ممکنة وکل الطاقات وأنماط الهدایة التی تحقق إمکان السیر إلی الهدف المنشود. ویعود الکون کله إلی الله بعد ذلک.

56،55،54،53،52،51 - وهکذا اختار هؤلاء طریق الضلال والضیاع والتکذیب بالحقیقة، فکانت عاقبتهم السیئة یوم القیامة أن یملأوا بطونهم من نبات تکرهه النفوس والعیون، ویشربوا فوقه من الماء الحار کما تشرب الإ بل المصابة بداء العطاش حتی تفنی، تلک هی حالتهم البائسة، ومترلتهم یوم القیامة.57 - إن کل شیء فی الکون یشیر إلی الخالق العظیم، ومن ذلک خلق الإنسان بکل مافیه من مظاهر الإبداع والتنسیق والهدفیة ولکن هؤلاء ینکرون هذه الحقائق الباهرة.59،58 - ومن أروع الدلائل ما یشهده الإنسان من بدء خلقة الإنسان بکل عظمته من المنی وهو سائل مهین ثم لیلتحم مع بییضة المرأة لتتکون اللقیحة وتتطور حتی تکون إنساناً، إن هذا التحول العظیم إنما یتم بأمر الله وقدرته ولا ید للإنسان فیه.

تحدثنا عن البسملة قبل هذا.1- قسم بالجرم السماوی و هو مخلوق عظیم تنکشف فی کل یوم جوانب العظمة فیه، و إشارة إلیه حین یهوی بأمر الله.4،3،2- و تأکید علی الوعی الکامل لرسول الله ـ و هو صاحبهم الذی یعرفونه بالصدق والامانة و بوضوح الرؤیة ـ و إیمانه بحقیقة الوحی، وعدم خروجه عن الصراط السوی فلا ضلال ولا خطأ، ولا حدیث عن ما یهواه، وإنما هو الوحی الإلهی الصادق.7،6،5- حمله إلی الرسول جبرئیل الملَک القوی ذو القدرة والرجاحة فی العقل، والمکانة عند الله، وقد ظهر للرسول فی صورته الحقیقیة، مالئاً الأفق بعظمته.

4- إن العذاب فی الدارین نتیجة لحرکتهم المعاندة لله ورسوله مما یؤهلهم لعذاب الله الشدید.5- ان کل لوازم الحصار وما یسببه من قطع شجرة أو نبتة أو بقائها قائمة بجذورها، فهو بإذن الله وقضائه لأنه سبب لخزی هؤلاء الفاسقین الخارجین علی العهد.7،6- ولما کان الجلاء نتیجة الرعب دون أن یقوم المسلمون بإرکاض خیلهم أو جمالهم فإن الغنیمة هنا لیست للمسلمین وإنما یوکل أمرها إلی الرسول باعتبارها من الفیء (وحکمه عام) حیث یعود إلی الله والرسول وقرابة الرسول والیتامی والمساکین وابن السبیل وهو حکم إسلامی یهدف إلی أن لا یتداول المال فی المجتمع الإسلامی بین الأغنیاء خاصة بل یتسع لیشمل کل المجتمع ویوجد التوازن فیه، وهو إضاءة قرآنیة اقتصادیة رائعة، وقد قسم الرسول هذا الفیء بین المهاجرین ونفر من الأنصار وفق ما رآه من المصلحة. ومن الطبیعی أن یطیع المسلمون الرسول فی کل ما آتاهم به وینتهوا عما نهاهم عنه فإن ذلک مقتضی التقوی والإیمان.